ဟ့းလ့ၣ် အဘီအမုၢ် (Greek Empire) (အကူာ် ၂)

တၢ်ဒိၣ် အလံၤစၣ်ဒြူး (Alexander the Great) 

အလံၤစၣ်ဒြူး အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဖဲ ချ.ခ.န. ၃၅၆ နံၣ် အခိၣ်အဃၢၤ န့ၣ်လီၤ. အမိၢ်ဒီး အပၢ်ခံဂၤလၢာ် မ့ၢ်ပှၤဟဲလီၤစၢၤလၢ စီၤပၤ အစၢၤအသွဲၣ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲ အလံၤစၣ်ဒြူး အသးအိၣ် ၁၄ နံၣ်အခါ အ၀ဲမၤလိ တၢ်လၢ အၤသ့ၣ်အပှၤ ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ တဂၤလၢအမ့ၢ် အၤရံးစတိၤတၢၤ (Aristotle) အဖီလာ်န့ၣ်လီၤ. အၤရံးစတိၤတၢၤ မ့ၢ် ဖလ့တိၤ (Plato) အပျဲၢ်အကျါ တဂၤန့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး အလံၤစၣ်ဒြူး အသရၣ်အဃိ အ၀ဲဘၣ် တၢ်ပာ်လၤပာ်ကပီၤအီၤ လၢတၢ်စံၣ်စိၤ တဲစိၤ အပူၤန့ၣ်လီၤ. ခီဖျိ အၤရံးစတိၤတၢၤ အဃိ အလံၤစၣ်ဒြူး အတၢ်အဲၣ်ဘၣ် ဟ့းလ့ၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ န့ၣ် အါထီၣ်ဒိၣ်ထီၣ် တုၤဒၣ်လဲာ် အဲၣ်ဒိး ရၤလီၤ ဟ့းလ့ၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ ဆူ တခီဘီမုၢ် အပူၤန့ၣ်လီၤ.

ဖဲ ချ.ခ.န. ၃၃၆ နံၣ်ဖဲ အလံၤစၣ်ဒြူး အိၣ်အနံၣ် ၂၀ အဆၢကတီၢ်, စီၤပၤဖံလံး ဘၣ်တၢ်ကူၣ်သံ အီၤ, အဃိ အလံၤစၣ်ဒြူး ဘၣ်တၢ်ဒုးကဲထီၣ်က့ၤ စီၤပၤလၢ အပၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ချ.ခ.န. ၃၃၄ နံၣ်န့ၣ်, အလံၤစၣ်ဒြူး တီခိၣ်ရိာ်မဲ အပှၤသုး မုၢ် အဂၤလွံၢ်ကလး, ဒီးနုာ်လီၤ ဆူကီၢ်အၤစံ တကပၤ ဒီး ဒုးတၢ်အဆိကတၢၢ် ဒီး ပှၤပၤရၣ် တဖၣ် ဖဲထံကျိ ကြ့နံခၢး (Granicus) အကပၤန့ၣ်လီၤ. အနီၢ်ကီၢ်န့ၣ်, စီၤပၤအလံၤစၣ်ဒြူး အတၢ်တိာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒ်သိး ကမၤသဘျ့က့ၤ ပှၤဟ့း လ့ၣ်ဖိ အ၀့ၢ်လၢ အအိၣ်လၢ ကီၢ်အၤစံ တဖၣ်လၢ ပၤရၣ် အတၢ်ပၢ အဖီလာ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ အမၤနၢၤ ပှၤပၤရၣ် ဖိတဖၣ် ဖဲထံကျိ ကြ့နံခၢး အကပၤအခါ, အသးဆူၣ်ထီၣ်လၢ ကဆဲးဒုးဒံး ပၤရၣ်ဖိ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲ ပှၤရၣ်ဖိတဖၣ် အသုးမုၢ် ဘၣ်တၢ်မၤနၢၤအီၤလၢ အလံၤစၣ်ဒြူး အသုးမုၢ်၀ံၤ အလီၢ်ခံ, ၀့ၢ်လၢအမ့ၢ် စၤဒံး, အ့ဖ့းစူး, ဒီး မံၤလဲၤထဲး တဖၣ်လီၤကွံာ် လၢ အလံၤစၣ်ဒြူး အစုပူၤ ချ့သဒံး န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ချ.ခ.န. ၃၃၂ နံၣ်န့ၣ် အလံၤစၣ်ဒြူး ဒီး အသုးမုၢ် နုာ်လီၤဆူ ကီၢ်စူၤရံ အပူၤ, ဆူကီၢ် ပၤလၤစတဲၣ် အပူၤ, ဒီးဆူ ကီၢ်အဲၤကူပတူး အပူၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤအဲၤကူပတူး တဖၣ် ပာ်ကဲအ၀ဲဒ်အမ့ၢ် ပှၤတဂၤလၢ အမၤထူၣ်ဖျဲးကွံာ် အ၀ဲသ့ၣ်လၢ ပၤရၣ် အတၢ်ပၢတၢ်ပြး အဖီလာ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ကီၢ်အဲၤကူပတူးန့ၣ် အ၀ဲဒုးအိၣ်ထီၣ် ၀့ၢ်တဖျၢၣ်လၢ ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ အလဲၤစါဒြံယါ, လၢအအိၣ်လၢ ပီၣ်လဲၣ်ဖးဒိၣ် မဲၤဒံၤထၢၣ် ရ့နံယါ အကပၤ န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်, အလဲၤစါဒြံယါ ကဲထီၣ်က့ၤ ၀့ၢ်တ၀့ၢ်လၢ အမံၤဟူသၣ်ဖျါ ဒိၣ်န့ၢ်ဒံး ဟ့းလ့ၣ် အ၀့ၢ် အဂၤတဖၣ် န့ၣ်လီၤ.

ဖဲ ချ.ခ.န. ၃၃၁ နံၣ်န့ၣ် အလံၤစၣ်ဒြူး ဒီးအသုးမုၢ် ဆဲးဒုးကဒီး တၢ်ဆူ မုၢ်ထီၣ်တကပၤ န့ၣ်လီၤ. လဲၤခီဂာ်၀ဲ စူၤရံ အမဲးမုၢ်ခိၣ် ဒ်သိး ကဒုးတၢ်ဒီး ပၤရၣ်အသုးမုၢ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢပျီဖးလဲၢ် အပူၤ ပၤရၣ်အစီၤပၤ ဒၤရယါ၀့ၣ် သၢဂၤတဂၤ အသုးမုၢ် လၢအအိၣ်တီၢ်တဖၣ်, ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်လိာ်သးဒီး အလံၤစၣ်ဒြူး အသုးမုၢ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤပၤ ဒၤရယါ၀့ၣ် ဘၣ် တၢ်မၤသံအီၤလၢ အသုးဖိဒၣ်၀ဲ ဖဲ အ၀ဲ ဂုာ်ကျဲးစၢး ဃ့ၢ်ဖျိးကွံာ်လၢ တၢ်ဒုးပူၤ အခါန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် မၤက့ၤဒနံ အသုး မုၢ်တဖၣ် အိၣ်ဒီး တၢ်မၤနၢၤ ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒုး၀ံၤအလီၢ်ခံ အလံၤစၣ်ဒြူး ဘၣ်တၢ်ဒုးကဲထီၣ်အီၤလၢ ကီၢ်အၤစံ အစီၤပၤ န့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်ဖဲန့ၣ် ပၤရၣ်အဘီအမုၢ် ကတၢၢ်ကွံာ်၀ဲ, ဒီး ပှၤမၤက့ၤဒနံ ဖိတဖၣ် မၤနၢၤ တၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲစီၤပၤ အလံၤစၣ်ဒြူး မၤနၢၤကွံာ် စီၤပၤဒၤရယါ၀့ၣ် သၢဂၤတဂၤ အသုးမုၢ်၀ံၤအလီၢ်ခံ, အ၀ဲနုာ်လီၤ မၤန့ၢ် ပၤရၣ် အ၀့ၢ် ခိၣ်တဖၣ်လၢ အမ့ၢ် ရှူရှၢ်, ဘၤဘူလိၣ်, ဒီး အဲးဘၤထၤနၤ န့ၣ်လီၤ. ဖဲအ၀ဲမၤန့ၢ် ရှူရှၢ် အဆၢကတီၢ် ဟံးန့ၢ်ကွံာ် ၀ဲ တၢ်ထူးတၢ်တီၤ လၢအအိၣ်လၢ ၀့ၢ်ပူၤတဖၣ် ဒ်သိး ကသူအီၤလၢ အသုး အတၢ်လၢာ်ဘူၣ် လၢာ်စ့ၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲအ၀ဲအိၣ်လၢ အဲးဘၤထၤနၤ အဆၢကတီၢ် စီၤပၤ အလံၤစၣ်ဒြူး ပာ်လီၤအသးလၢ ကမၤလိန့ၢ် ပှၤကီၢ်မုၢ်ထီၣ်ဖိ တဖၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ န့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် အ၀ဲပာ်လီၤ အသးလၢ အကဆဲးဒုးဒံး တၢ်လၢ မုၢ်ထီၣ်တခီ ဆူ ကိၤလၤသူ ကီၢ် တကပၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ချ.ခ.န. ၃၂၉ နံၣ်န့ၣ်, စီၤပၤ အလံၤစၣ်ဒြူး အသုးမုၢ်တဖၣ် ခီဂာ်၀ဲ ကစၢၢ်ဟ့ၤဒူၤ ကူးရှ်, ဒီး လဲၤလိၤလိၤဆူ အၤဖကၤနံးစတၣ် တကပၤ, ဒီး ဒုးန့ၢ်၀ဲ ဘဲးထ့ရံယါ, ဒီး စီးဒံၤယၤနၤ အကီၢ်စဲၣ် သ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. ကမၤန့ၢ် ကီၢ်စဲၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အံၤအဂီၢ် လိၣ်ဘၣ် တၢ်ဆၢကတီၢ် ခံနံၣ်ညါ န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်, စီၤပၤအလံၤစၣ်ဒြူး ဒိးတ့ ဒိးဖျီအသးဒီး ရိၤစၤနံ (Roxane), လၢအမ့ၢ် နီၢ်ပၤမုၣ် လၢအဃံအလၤဖဲ တၢ်လီၢ်ဖဲန့ၣ် န့ၣ်လီၤ.

စီၤပၤ အလံၤစၣ်ဒြူး ဆီတလဲ အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ ကယီကယီ ဆူ ပှၤကီၢ်မုၢ်ထီၣ်ဖိ တဖၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ချ.ခ.န. ၃၂၇ နံၣ်အလၢာ် န့ၣ်, စီၤပၤအလံၤစၣ်ဒြူး ဒီး အသုးမုၢ် တဖၣ် တရံးကဒါခိၣ် ဆူ ကလံၤထံး တကပၤ, ဒီး ခီဂာ် ဟ့ၣ်ဒူၤကူးရှ် ကစၢၢ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲမၤက့ၤဒနံ အသုးမုၢ်တဖၣ် ဘူးထီၣ်ကတုၤ လၢထံကျိ အ့ဒၢး (Indus) အဆၢကတီၢ် ကိၤလၤသူ အသုးတဖၣ် အိၣ်ခိးလီၤ အ၀ဲသ့ၣ် အခိၣ်ဃုာ်ဒီး ကဆီအသုး တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤမၤက့ၤဒနံ ဖိတဖၣ် မၤနၢၤ တၢ်ဘၣ်ဆၣ် အ၀ဲသ့ၣ်လီၤဘှံး ဒီး ပျံၤတၢ်လၢ မ့ၢ်လဲၤကဒီးဆူညါ ကထံၣ်လိာ်သးဒီး ကဆီအသုး တဖၣ် အါအါဂီၢ်ဂီၢ် အဃိ န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, စီၤပၤ အလံၤစၣ်ဒြူး ဒီး အသုးမုၢ် လၢအိၣ်တ့ၢ်တဖၣ် ဃၣ်ကဒါ က့ၤအခိၣ် ဒီး ဟဲက့ၤဆူ လီၢ်ခံဆူ ပၣ်ကံးစတၣ် ဒီး အံၣ်ရၢ် တကပၤ န့ၣ်လီၤ.

စီၤပၤအလံၤစၣ်ဒြူး ဟဲက့ၤကဒါက့ၤဆူ အဲးဘၤထၤနၤ ဒီး ဆူ အ၀့ၢ်ခိၣ်ဘၤဘူလိၣ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် အ၀ဲ ကတဲာ်ကတီၤ အသးလၢ ကဒုးတၢ်ဆူ အၤရ့ဘံယါ တကပၤ န့ၣ်လီၤ. အိၣ်တနၤ, စီၤပၤ အလံၤစၣ်ဒြူး အီသံးအါအါ ကလဲာ်, တကးဒံး ဘၣ် ဒိးန့ၢ် ဘၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ညၣ်ဂိၢ် တၢ်ဆါ အဃိ ဖဲ ချ.ခ.န. ၃၂၃ နံၣ် ဖဲအသးအိၣ် ၃၃ နံၣ်န့ၣ်, အ၀ဲသံကွံာ်၀ဲ, ဒီး အစိၣ် ဘၣ်တၢ်က့ၤခူၣ်လီၤကွံာ် အီၤလၢ ၀့ၢ်အလဲၤစါဒြံယါ အပူၤ န့ၣ်လီၤ.

စီၤပၤအလံၤစၣ်ဒြူး သံ၀ံၤအလီၢ်ခံ

စီၤပၤအလံၤစၣ်ဒြူး သံ၀ံၤအလီၢ်ခံ ဘီမုၢ်လၢ အသူၣ်ထီၣ်၀ဲတဘ့ၣ် အံၤ လီၤဖးကွံာ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲစီၤပၤ အလံၤစၣ်ဒြူး သံအခါ အဖိလၢ ကထီၣ်အလီၢ် တအိၣ်တ့ၢ် နီတဂၤဘၣ်. အသုးခိၣ်ကျၢၢ် တဖၣ် ဂုာ်လိာ်အသးလၢ ထံကီၢ် လၢအ၀ဲသ့ၣ် ဒုးန့ၢ်၀ဲ တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. သုးခိၣ်ကျၢၢ် တဖၣ်အံၤ ကဲထီၣ် ပှၤလၢ အကထီၣ်က့ၤ အလံၤစၣ်ဒြူး အလီၢ်, လီၤဆီဒၣ် တၢ် ထီလမံၣ် (Ptolemies) လၢကီၢ်အဲၤကူပတူး ဒီး စၤလူခၢး (Seleucus) လၢ ကီၢ်စူၤရံ တကပၤ, ဒုးလိာ်ယၤလိာ် အသး ကဒဲကဒဲ တုၤလီၤလၢ ရိမ့ၤ အသုးမုၢ် တဖၣ် စးထီၣ်ဒုးတၢ်လၢ ချ.ခ.န. ၂၉၇ နံၣ် တစုန့ၣ်လီၤ.

စီၤပၤအလံၤစၣ်ဒြူးသံ၀ံၤ အဘီမုၢ်ဘၣ်တၢ်နီၤဖးအီၤ ယဲၢ်က့လၢ အသုးခိၣ်ယဲၢ်ဂၤ

စီၤပၤ အၤတံၤအီခၢး သၢဂၤတဂၤ (Antiochus III) လၢအပၢတၢ်လၢ စၤလူခၢး အဘီအမုၢ်ပူၤတဂၤ သံဖဲ ချ.ခ.န. ၁၈၇ နံၣ် အခိၣ်အဃၢၤ န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ချ.ခ.န. ၂၇၅ နံၣ်န့ၣ် အဖိခွါ လၢအမ့ၢ် အၤတံၤအီခၢး လွံၢ်ဂၤတဂၤ ထီၣ်က့ၤ အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲအ၀ဲ အတၢ်ပၢအဖီလာ် န့ၣ် ပှၤလၢ အအိၣ်လၢ အတၢ်ပၢအပူၤ တဖၣ် ကဘၣ်မၤထွဲပှၤဟ့းလ့ၣ် ဖိတဖၣ် အတၢ် ဆဲးတၢ်လၤ ခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢ အဘၣ်နး ဘၣ်ဖှီၣ် အဒိၣ်ကတၢၢ် မ့ၢ် ပှၤယူဒၤဖိ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဟ့းလ့ၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤလၢ ကီၢ်ယူဒၤ အပူၤ

ဖဲစီၤပၤ အၤတံၤအီခၢး လွံၢ်ဂၤတဂၤ ပၢဘၣ် စၤလူခၢး အဘီအမုၢ်ဖဲ ချ.ခ.န. ၂၇၅ နံၣ်န့ၣ်, တဘျီဃီ အ၀ဲအိၣ်ဒီး သးလၢ အကမၤဃူမၤဖိးက့ၤ အဘီအမုၢ် ခီဖျိ ရၤလီၤ ဟ့းလ့ၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤလၢ အဘီအမုၢ် ဒီတဘ့ၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢ အတၢ်ရၤလီၤ ဟ့းလ့ၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤအပူၤ မၤ၀ဲလၢ တၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး အၢအၢသီသီ, ပှၤလၢအထီဒါအီၤ တဖၣ် မၤအၢမၤသီ၀ဲ လီၤဆီဒၣ်တၢ် လၢ ၀့ၢ်ယရူၤရှလ့ၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် အ၀ဲဖၢနုာ် လီၤ ဟ့းလ့ၣ် အတၢ်ဂီၤတဖၣ်ဆူ ယရူၤရှလ့ၣ် အတၢ်လုၣ်ဟံၣ် ပူၤ, ဒီး ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် ထီဒါအီၤ ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်စုဆူၣ် ခီၣ်တကး အပူၤ, စီၤပၤ အၤတံၤအီခၢးအံၤ မၤသံ၀ဲဒၣ် ပှၤယူဒၤဖိ လၢအကထိ တဖၣ်, ဒီး ဟံးန့ၢ်ဆူၣ် တၢ်လုၣ်ဟံၣ် အတၢ်ထူး တၢ်တီၤ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ယရူၤရှလ့ၣ် အပဒိၣ်ဖးဒိၣ် လၢ စီၤပၤ အၤတံၤအီခၢး ပာ်ထီၣ်အီၤ တဂၤစ့ၢ်ကီး အၢသီ၀ဲလၢ ပှၤယူဒၤဖိ တဖၣ် အဂီၢ်စ့ၢ်ကီး န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် ဘၣ်အိၣ်လၢ တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ် အပူၤလၢ အ၀ဲ အတၢ်ပၢ တၢ်ဆှၢ အဖီလာ် န့ၣ်လီၤ.

ဖဲ ချ.ခ.န. ၁၆၈ နံၣ်န့ၣ် စီၤပၤ အၤတံၤအီခၢး လွံၢ်ဂၤတဂၤ ဟဲကဒီးဆူ ယရူၤရှလ့ၣ်, ဒီးမၤဟးဂီၤကွံာ်၀့ၢ်, မၤသံကွံာ် ပိာ်ခွါအါဒံအါဂၤ, မ့မ့ၢ် ဖိသၣ်ဒီး ပိာ်မုၣ်တဖၣ် ဆါ၀ဲဒ်ကုၢ် အသိးန့ၣ်လီၤ. ထဲပှၤပိာ်ခွါ စှၤဂၤ ပူၤဖျဲးကွံာ်၀ဲဆူ ကစၢၢ်ကလိကျါ လၢပှၤလုၢ်တၢ်ဒိၣ် မၤထၤသံယၢး ဟးစ်မၢၤ (Mattathias Hasmon) အတၢ်ပၢတၢ်ဆှၢ အဖီလာ် န့ၣ်လီၤ.

တၢ်အံၤ၀ံၤ အလီၢ်ခံ ပှၤလုၢ်တၢ်ဒိၣ် မၤထၤသံယၢး အဖိခွါ ယူဒၤ မၤကဘံၣ် (Judas Maccabeus) စးထီၣ် ထီဒါ က့ၤ ပှၤဟ့းလ့ၣ်ဖိ လၢအမ့ၢ် စၤလူခၢး တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤယူဒၤဖိ တဖၣ် ထီဒါက့ၤ ပှၤစၤလူခၢး တဖၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ် ဖျါလၢ လံာ် တၢဒီးခံ မၤကဘံၣ် အပူၤလၢလၢ ပှဲၤပှဲၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤယူဒၤဖိ တဖၣ် မၤတၢ်ဃူတၢ်ဖိး ဒီး ပှၤရိမ့ၤဖိတဖၣ် လၢ တၢ်ထီဒါ က့ၤ စၤလူခၢး အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢ တၢ်မၤတၢ်ဃူတၢ်ဖိး ဒ်အံၤအဃိ ဟ့းလ့ၣ် အဘီအမုၢ် ဘၣ်လီၤပှီၢ်ကွံာ်၀ဲ လၢ ရိမ့ၤ အဘီအမုၢ်လၢ အစးထီၣ်ဒိၣ်စိဒိၣ်ကမီၤအံၤ အဖီလာ် န့ၣ်လီၤ.

ဖဲ ချ.ခ.န. ၁၆၅ နံၣ်န့ၣ်, ဟ့းလ့ၣ် အပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်နီၣ်ဟးထီၣ်ကွံာ်အီၤလၢ ပၤလၤစတဲၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. ၀ံၤအလီၢ်ခံ, ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် ဘၣ်တၢ်ပၢဆှၢအီၤလၢ ပှၤလုၢ်တၢ်ဒိၣ်, လၢအမ့ၢ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အခိၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ, ကီၢ်ယူဒၤ အသီအံၤ ဘၣ်တၢ်ပၢဆှၢအီၤလၢ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ ခိၣ်နၢ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် ပကထံၣ်ဘၣ် ပှၤဖၤရံၤရှဲ ဒီး ပှၤစၤဒူၤကဲ လၢအမ့ၢ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ ခိၣ်နၢ် တဖၣ် အိၣ်ဖျါထီၣ် ၀ဲန့ၣ်လီၤ.

ဖဲချ.ခ.န. ၆၃ နံၣ်န့ၣ် ကီၢ်ယူဒၤ လီၤကွံာ်ဆူ ပှၤရိမ့ၤဖိတဖၣ် အစုပူၤ န့ၣ်လီၤ. ယူဒၤလီၤ၀ံၤသနာ်က့ ကီၢ်အဲၤကူပတူး အိၣ်ဒံးဒၣ်လၢ ဟ့းလ့ၣ် အတၢ်ပၢအဖီလာ် တုၤလၢ ချ.ခ.န. ၃၁ နံၣ်, ဖဲ ရိမ့ၤအသုးခိၣ်ကျၢၢ် အီးစထ့ဘံၣ်ယၢၣ် (အီၤကူစတူး) ဒုးတၢ်ဒီး မးခ်အဲၤထိၣ်နံၣ် ဖဲ တၢ်ဒုးလၢ အဲးထံၤယၤ (Actium) အခါန့ၣ်လီၤ. မးခ် အဲၤထိၣ်နံၣ် ဒိးတ့ဒိးဖျီအသးဒီး ထီလမံၣ် အနီၢ်ပၤမုၣ် ခလံၣ်အိၣ်ဖဲးထရၣ် အဃိ, အတၢ်ဃၣ်ကွံာ် လၢတၢ်ဒုးအပူၤန့ၣ် မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး အဲၤကူပတူး အတၢ်ဃၣ်ကွံာ် စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.

ရိမ့ၤအသုးမုၢ် တဖၣ် ဟဲစိာ် သုးဒီး တၢ်ပၢတၢ်ပြး တဖၣ်ဆူ ဟ့းလ့ၣ် အဘီအမုၢ်အပူၤ န့ၣ်လီၤ. ၀့ၢ်ရိမ့ၤ ကဲထီၣ် တၢ်ပၢတၢ်ပြးခဲလၢာ် အလီၢ်ခၢၣ်သး န့ၣ်လီၤ. ဖဲ အီးစထ့ဘံၣ်ယၢၣ် ဘၣ်တၢ်ဒုးကဲထီၣ်အီၤလၢ အီၤကစတူး (ရိမ့ၤ အစီၤပၤဖးဒိၣ်) ဖဲ ချ.ခ.န. ၂၇ နံၣ်န့ၣ်, မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ ဟ့းလ့ၣ် အဘီအမုၢ် ကတၢၢ်ကွံာ်၀ဲ, ဒီး ရိမ့ၤ အဘီအမုၢ် စးထီၣ် အသးန့ၣ်လီၤ.

ကီၢ်ဟ့းလ့ၣ် တအိၣ်ဒီး အစိကမီၤ လၢ တၢ်ပၢတၢ်ပြး တကပၤ လၢၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ တဖၣ် ဒုးကဲထီၣ် တၢ်အဂံၢ်ထံးလၢ ရိမ့ၤ အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဟ့းလ့ၣ် အတၢ်တ့တၢ်ထု ကဖၣ်, အလံာ်အလဲၢ် တဖၣ်, ဒီး အတၢ်ပၢတၢ်ပြး သနူတဖၣ် ရၤလီၤအသး လၢရိမ့ၤ အဘီအမုၢ် ဒီတဘ့ၣ် ညါအပူၤ န့ၣ်လီၤ. ဟ့းလ့ၣ်အကျိာ် ကဲထီၣ် ကျိာ်တခါလၢ ပှၤကိးဂၤဒဲး ကတိၤအီၤ လၢရိမ့ၤ အဘီအမုၢ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံ အသီ တကတြူၢ်ဒၣ်လဲာ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ဟ့းလ့ၣ် အကျိာ်န့ၣ်လီၤ.