လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ တၢ်ဂ့ၢ်လီၢ်ခံ (တၢ်မၤလိလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ - အကူာ် ၁)

ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ် သံအဆၢကတီၢ်, အပျဲၢ်အဘီၣ် အါဂၤ ဒီး ပှၤလၢပိာ်အခံတဖၣ် နာ်လၢ ခရံာ်လဲၤခီဖျိ၀ဲ တၢ်အရှူလၢခံကတၢၢ် လံန့ၣ်လီၤ. ပှၤတနီၤနာ်လၢ အတၢ်သိၣ်လိတဖၣ်, ဒီးအတၢ်မၤလီၤလးတဖၣ် ကဲထီၣ် တၢ်ကလီကလီ န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢ အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ် တသ့ၣ်ညါ တုၤလၢ သၢသီတသီ တစုန့ၣ် မ့ၢ်၀ဲ, ခရံာ်အတၢ်သံန့ၣ် တမ့ၢ် တၢ်ဃဲၤပူ အကတၢၢ်ဘၣ်. အနီၢ်ကီၢ်န့ၣ်, အတၢ်ဂဲၤထၢၣ်က့ၤလၢ တၢ်သံ တဲပှၤလၢ အတၢ်သံမ့ၢ် တၢ်မၤနၢၤ န့ၣ်လီၤ. အတၢ်ဂဲၤထၢၣ် က့ၤလၢတၢ်သံ ပျဲအပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်လၢ ကနၢ်ပၢၢ် ကစၢ်ခရံာ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤ, အတၢ်တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်, ဒီး အတၢ်သံ လၢတၢ်ထံၣ်အသီ တခါအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးဖဲ စီၤယိၤဟၣ် ကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အဆၢကတီၢ်, အပှၤဖးတၢ်ဖိတဖၣ် လိၣ်ဘၣ် တၢ်ထံၣ်အသီ တခါအံၤ စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ပှၤခရံာ်ဖိ အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိ တဖၣ် ဘၣ်သဂၢၢ်ဒီး တၢ်မၤအၢမၤနး လၢရိမ့ၤအဘီအမုၢ်လၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤ အဖီလာ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်, ပှၤခရံာ်ဖိအါဂၤ စးထီၣ်ထံၣ်လၢ တၢ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်အဃၣ်ကွံာ် တခါန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် စီၤယိၤဟၣ် ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ အပှၤဖးလံာ်ဖိတဖၣ် လၢကထံၣ် တၢ်မၤမုာ် ထီၣ်က့ၤ ဒီး တၢ်သးဒူ လၢ တၢ်မၤနၢၤလၢ ကစၢ်ခရံာ်မၤနၢၤ ဖဲအဂဲၤထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤအခါ န့ၣ်လီၤ. စီၤယိၤဟၣ်အဲၣ်ဒိး ၀ဲ အပှၤဖးတၢ်ဖိ တဖၣ် ကနၢ်ပၢၢ်လၢ အ၀ဲသ့ၣ် အသးသမူ မ့ၢ်ကတၢၢ်ကွံာ်ဒ် မၤထူရၤ အသိးဘၣ်ဆၣ်, အတၢ်ဃဲၤပူ တကတၢၢ်ကွံာ်၀ဲ ဖဲန့ၣ်ဘၣ်. လီၢ်ခံကတၢၢ်, ခရံာ် ကသူၣ်ထီၣ်က့ၤ အဘီအမုၢ်, ဒီးပှၤနာ်တၢ်ဖိကိးဂၤဒဲး ကပၣ်ဃုာ်လၢ အတၢ်မၤနၢၤ အပူၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ

လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤ စးထီၣ်ဖဲဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤ ၀ံၤအလီၢ်ခံ ထုးန့ၢ် ပှၤနာ်တၢ်ဖိ ဒီး ပှၤတနာ် တၢ်ဖိတဖၣ် အသးဒိၣ်မး န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပှၤကျိာ်ထံတၢ်အါဂၤ နၢ်ပၢၢ် တၢ်ပနီၣ် တဖၣ်လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤအပူၤ လီၤဆီ၀ဲ န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဘၣ်တ့လၢအလီၤဆီ, မူကပိာ်လိၤတၢ်ဒုးသုး ဖးဒိၣ်, တၢ်ဆါအၢ ဒီး တၢ်စံၣ်ညီၣ်ဖးဒိၣ်, တၢ်တဖၣ်အံၤ ပှၤကျိာ်ထံတၢ်အါဂၤ တနၢ်ပၢၢ်၀ဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဘၣ်အဃိ အ၀ဲသ့ၣ်တအိၣ်ဒီး တၢ်မုၢ်လၢ် လၢကနၢ်ပၢၢ် လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ န့ၣ်လၢၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီန့ၣ် တၢ်သးဒံ၀့ၤဒံ၀ီၤတဖၣ်အံၤ ဟဲအသးလၢ ပတသ့ၣ်ညါ လံာ်တဘ့ၣ်အံၤ အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ် အဃိန့ၣ်လီၤ. အဃိ, ဒ်သိး ပကကျိာ်ထံ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤ လၢအဘၣ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ကျိၤအဂီၢ်, ပမ့ၢ်နၢ်ပၢၢ် အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ န့ၣ်ကမၤစၢၤပှၤ ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ပကမၤလိသကိး လံာ်တဘ့ၣ်အံၤ အတၢ်စံၣ်စိၤတဲ စိၤအဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ် လၢအမ့ၢ် မတၤကွဲးလံာ်အံၤလဲၣ်, ကွဲး၀ဲအဆၢကတီၢ် ဖဲလဲၣ်, ဒီးကွဲးဆူ မတၤ အအိၣ်လဲၣ် န့ၣ်လီၤ.

မတၤကွဲးလံာ်အံၤလဲၣ်

ပဃုသ့ၣ်ညါ ပှၤကွဲးလံာ် တၢ်လီၣ်ဖျါ မ့ၢ်မတၤလဲၣ် သ့၀ဲလၢကျဲခံဘိ န့ၣ်လီၤ. အခီၣ်ထံးတဘိန့ၣ်, ပကထံၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်ဟဲလီၤစၢၤလီၤသွဲၣ် စံးလၢ ပှၤကွဲးလံာ်မ့ၢ် ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် န့ၣ်လီၤ. ခံဘိတဘိန့ၣ်, ပသ့ၣ်ညါအီၤသ့လၢ တၢ်လီၢ် တၢ်ကျဲ ဒီး တၢ်လဲၤခီဖျိ လၢစီၤယိၤဟၣ် ဘၣ်သဂၢၢ်၀ဲန့ၣ်လီၤ. အခဲအံၤ, ပကကွၢ်သကိး တၢ်ဟဲလီၤစၢၤလီၤသွဲၣ် အတၢ်ထံၣ်လၢ ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် ကွဲးလံာ်အံၤန့ၣ် တက့ၢ်.

ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် 

ပှၤကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ဒုးသ့ၣ်ညါလီၤအသး လၢအမ့ၢ် "စီၤယိၤဟၣ်" န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲပာ်ဖျါထီၣ်အမံၤလၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁း၁, ၄, ၉ ဒီး ၂၂း၈ အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်အ၀ဲတတဲလီၤ အသးလၢအမ့ၢ် ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် ဘၣ်. အ၀ဲစံးလၢ အမၤကစၢ်ခရံာ်အတၢ်မၤ လၢတၢ်သူၣ်တီသးတီ အပူၤ, ဒီး အ၀ဲတူၢ်ဘၣ်တၢ်လၢ ကစၢ်ယွၤ အဘီအမုၢ်အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. လၢလံာ်အံၤအပူၤ ပထံၣ်အီၤ ဆှံဆှံသ့လၢ အမ့ၢ် ၀ံတဂၤ န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အံၤ တဲလီၤတံၢ်ပှၤ တသ့လၢ ပှၤလၢအကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤ မ့ၢ် ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ်ဘၣ် န့ၣ်လီၤ.

သနာ်က့, တၢ်ဂ့ၢ်လၢအလီၤတံၢ် အိၣ်၀ဲခံခါ လၢ အုၣ်ခီၣ်ပှၤသ့လၢ ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် မ့ၢ်ပှၤလၢ အကွဲးလံာ်အံၤ လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢတခါန့ၣ်, ပှၤခရံာ်ဖိ အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိ အတၢ်ကွဲးတနီၤ အုၣ်အသးလၢ ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် မ့ၢ်ပှၤကွဲး လံာ်အံၤလီၤ.

ဖဲယၤဖှိၣ်နံၣ် ခံ၀ီတ၀ီ ထီၣ်သီသီ အဆၢကတီၢ်, တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ပၢ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ် ကၠၢးစထံ မၤထၢၣ် (Justin Martyr), အံၤရၢန့ယၢး (Irenaeus), ဒီး ချံမဲးလၢ အလဲးစါဒြ့ယါ (Clement of Alexandria), အုၣ်အသးလၢ ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် မ့ၢ်ပှၤကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အံၤန့ၣ်လီၤ. ကၠၢးစထံ ကွဲးဖျါထီၣ်၀ဲတၢ်အံၤ လၢ အလံာ် "တၢ်ကတိၤသကိးတၢ်ဒီး ထြၣ်ဖိၣ်" (Dialogue with Trypho) အဆၢဒိၣ် ၈၁ အပူၤန့ၣ်လီၤ. ကၠၢးစထံအတၢ်အုၣ်အသးအံၤ အလုၢ်အပှ့ၤဒိၣ်မး မ့ၢ်လၢ အ၀ဲအိၣ်လၢ အ့းဖ့းစူး အပူၤ လၢယၤဖှိၣ်နံၣ် ခံ၀ီတ၀ီ ထီၣ်သီသီ အဆၢကတီၢ်, ဒီးမ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢ အသ့ၣ်ညါ စီၤယိၤဟၣ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲး န့ၣ်လီၤ.

အံၤရၢန့ယၢး ပာ်ဖျါထီၣ် စီၤယိၤဟၣ်ဒ်အမ့ၢ်ပှၤကွဲးလံာ် လၢ အ၀ဲအတၢ်ကွဲး "တၢ်ထီဒါပှၤနာ်ကမၣ်တၢ်" (Against Heresies) လံာ်လွံၢ်ဘ့ၣ်တဘ့ၣ်, အဆၢဒိၣ် ၁၈, အကူာ် ၁၁ အပူၤန့ၣ်လီၤ. အ၀ဲအတၢ်အုၣ်အသး စ့ၢ်ကီး မ့ၢ်တၢ်မၤစၢၤ ဒိၣ်ဒိၣ်အါအါန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢအ၀ဲမ့ၢ် ဖိလ့ၣ်ခး (Polycarp) အပျဲၢ်, ဒီး ဖိလ့ၣ်ခး န့ၣ် မ့ၢ် ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် အပျဲၢ် အဃိ န့ၣ်လီၤ. အဃိ, အံၤရၢန့ယၢး သ့ၣ်ညါလီၤတံၢ် စီၤယိၤဟၣ် ကွဲးလံာ် မနုၤတဖၣ်လဲၣ် န့ၣ်လီၤ.

ချံမဲးလၢ အလဲးစါဒြ့ယါ စ့ၢ်ကီး ပာ်ဖျါထီၣ် ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် မ့ၢ်ပှၤကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ နီၢ်နီၢ်လီၤ ဖဲ အတၢ်ကွဲး "ပှၤထူးပှၤတီၤလၢ ကတုၤလၢ တၢ်အုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤ မ့ၢ်မတၤလဲၣ်" (Who is the Rich Man that shall be Saved?) အကူာ် ၄၂ အပူၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်ခံခါတခါလၢ အုၣ်ခီၣ်ပှၤလၢ ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် ကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အံၤလီၤ န့ၣ်မ့ၢ်၀ဲ ၀ီၢ်သြဲ လၢအကွဲး၀ဲ န့ၣ်လီၤ. လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အပူၤ ဒီး စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ကွဲးအဂၤ တဖၣ် အပူၤန့ၣ်, ၀ီၢ်သြဲလၢ အလီၤဂာ်လိာ်သး အိၣ်အါမး လီၤ. ပကပာ်ဖျါထီၣ်အီၤထဲ ခံခါ န့ၣ်လီၤ.

အခီၣ်ထံးတခါ, လံာ်စီဆှံအသီ အပူၤ ကစၢ်ခရံာ် ဘၣ်တၢ်ဒိလီၤအီၤဒ် "တၢ်ကလုၢ်" န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထံၣ်န့ၢ်အီၤထဲဒၣ် လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၉း၁၃ ဒီး ယိၤဟၣ် ၁း၁, ၁၄ န့ၣ်လီၤ. ၁ယိၤဟၣ် ၁း၁ စ့ၢ်ကီး သူ၀ဲ ၀ီၢ်သြဲအံၤ န့ၣ်လီၤ.

ခံခါတခါ, ကစၢ်ခရံာ်အတၢ်ကတိၤ လၢလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၂၂း၁၇ "ဒီးပှၤလၢ တၢ်သူအသး လၢထံန့ၣ်, မ်အဟဲတက့ၢ်." န့ၣ် လီၤဂာ်လိာ်အသးဒီး ယိၤဟၣ် ၇း၃၇ "ပှၤမ့ၢ်သူအသးလၢထံ တဂၤဂၤန့ၣ်, မ်အဟဲဆူယအိၣ် ဒီးအီတၢ်တက့ၢ်." န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်အုၣ်အသးလၢ ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် ကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ဘၣ်ဆၣ် လၢသၢယၤဖှိၣ်နံၣ် ထီၣ်လံၤလံၤ တၢ်စးထီၣ်သမၢ ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် မ့ၢ်ပှၤကွဲးလံာ် တၢ်လီၣ်ဖျါ န့ၣ်လီၤ. အဒိ, သၢယၤဖှိၣ်နံၣ် ဘံရှၢၣ် လၢအမ့ၢ် ဒံၤယိၤနံၤစံယၢး လၢ အလဲးစါဒြံယါ (Dionysius of Alexandria) ဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၢ ပှၤကွဲး လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ပာ်ဖျါထီၣ်အသးဒ်အမ့ၢ် စီၤယိၤဟၣ် အသိး, ဘၣ်ဆၣ် ပှၤကွဲး လံာ်ယိၤဟၣ် ဒီး စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ပရၢတဖၣ် တပာ်ဖျါ ထီၣ်အမံၤဘၣ်. တကးဒံးဘၣ်, ဒံၤယိၤနံၤစံယၢး ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်လီၤဆီလၢ အအိၣ်လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အပူၤ ဒီး စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ကွဲးအဂၤတဖၣ်အပူၤ လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ကွဲးအက့ၢ်အဂီၤ, ဒီး တၢ်သူဟ့းလ့ၣ်ကျိာ် အတၢ်လီၤ ဆီ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အစိၤဆၢကတီၢ် အခဲအံၤ ပှၤလၢ အစံးဒ်န့ၣ်အသိး တဖၣ် အိၣ်၀ဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်မနုၤလၢ ပှၤကွဲးလံာ်တဂၤဃီ ကွဲးအတၢ်ကွဲးတဖၣ် လီၤဆီလဲၣ်န့ၣ် တၢ်ရှဲပၠး အီၤသ့၀ဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲး န့ၣ်လီၤ. အဒိ, စီၤယိၤဟၣ် ကွဲးဖျါထီၣ် အမံၤလၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အပူၤန့ၣ် မ့ၢ်ဒ်သိး ပှၤအါဂၤ ကနာ်လီၤတံၢ်လၢ တၢ်ကွဲးအံၤ ဟဲလၢ ကစၢ်ခရံာ် အပှၤတၢ်မၢဖိ အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့တမ့ၢ်, အ၀ဲကကွဲးဖျါထီၣ်အမံၤ မ့ၢ်လၢ ကစၢ်ခရံာ်မၢအီၤ လၢကကွဲးလံာ်တဘ့ၣ် အံၤဆူ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ် နွံဖှိၣ် အအိၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. စီၤယိၤဟၣ် တပာ်ဖျါထီၣ် အမံၤလၢ တၢ်ကွဲးတနီၤ အပူၤဘၣ်အဃိ အ၀ဲ တပာ်ဖျါထီၣ်အမံၤလၢ အတၢ်ကွဲးခဲလၢာ်အပူၤ ဘၣ် န့ၣ် ပဆၢတဲာ်အီၤ တသ့ဘၣ်.

အါန့ၢ်အန့ၣ်, အတၢ်ကွဲးအကျိၤအကျဲ အတၢ်လီၤဆီ လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအပူၤ ဒီး လံာ် အဂၤတဖၣ်အပူၤ န့ၣ် ပရှဲပၠး အီၤ သ့ညီကဒၣ်လီၤ. စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ထံၣ်တၢ်လၢညါခီ လၢအကွဲးလၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အပူၤန့ၣ် လီၤဆီလိာ်သး ဒိၣ်မးဒီး တၢ်လီၣ်ဖျါ လၢအဒိးန့ၢ်ဖဲ ကစၢ်ခရံာ် ဖံးတၢ်မၤတၢ်ဒံး အခါ န့ၣ်လီၤ.

တၢ်လီၤဆီအဂၤ တခါန့ၣ်, လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤဒ် တၢ်ကမၤသးလၢ ခါဆူညါ အသိး အဃိ အတၢ်ကွဲးသနူ ဒီး အတၢ်သူ ဟ့းလ့ၣ်ကျိာ် ကလီၤဆီလိာ်အသးဒီး အတၢ်ကွဲးအဂၤ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၤဆီတဖၣ်အံၤ ကဟဲသး ခီဖျိ တၢ်တိာ်လီၤဆီ လၢ စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ကွဲးတဖၣ်အပူၤ, ဒီး အတၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲ ဒီး အပှၤဖးလံာ် လၢအလီၤဆီ လိာ်သး တဖၣ် အဃိန့ၣ်လီၤ.

လၢအဖုၣ်န့ၣ်, တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ အဆှၢနုာ် စီၤယိၤဟၣ်မ့ၢ် ပှၤကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အံၤလီၤန့ၣ် အတယၢၢ်ဃၢ ဒိၣ်န့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ အထီဒါ စီၤယိၤဟၣ်မ့ၢ်ပှၤကွဲးလံာ် လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ပကဟံးန့ၢ် တၢ်ဟဲလီၤစၢၤလီၤသွဲၣ် အတၢ်ထံၣ်လၢ အမ့ၢ် လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် န့ၣ်လီၤ.

ပတဲလၢ စီၤယိၤဟၣ်ကွဲးလံာ်အံၤ လံအဃိ, ပကတရံးကဒီး ဆူ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ ဒီး တၢ်လဲၤခီဖျိ လၢ စီၤယိၤဟၣ် ဘၣ်သဂၢၢ်၀ဲ ဖဲအကွဲးလံာ်အံၤ အခါန့ၣ်တက့ၢ်.

တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ ဒီး တၢ်လဲၤခီဖျိ 

 တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁း၉ တဲပှၤလၢ စီၤယိၤဟၣ် ကွဲးလံာ်အံၤ ဖဲအအိၣ်လၢ ကီးပးမူး, ကီးဆံးဆံးဖိတဖျၢၣ် လၢအအိၣ်လၢ အဲၤကံၤယၤ ပီၣ်လဲၣ်ပူၤ, လၢအအိၣ်စီၤစုာ်ဒီး ၀့ၢ်အ့းဖ့းစူး အမံၤလာ်လွံၢ်ဆံ လၢ မုၢ်နုာ်ကလံၤထံး တကပၤန့ၣ်လီၤ. ကီးပးမူး မ့ၢ်ကီးလၢ အအိၣ်ထဲ လၢၢ်ဧိၤလ့ဧိၤ လၢတအိၣ်ဒီး သ့ၣ်နီတခိၣ်ဘၣ် န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်တၢ်လီၢ် တၢ်ကျဲလၢ တမုာ်တပၢၤဘၣ် အဃိ ကဲထီၣ်တၢ်လီၢ်လၢ ပှၤဘၣ်ဃိၣ်ဖိ လၢအထီဒါ ရိမ့ၤအဘီအမုၢ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်လဲၤပာ်အီၤ အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁း၉ ပာ်ဖျါထီၣ်လၢ ပှၤလဲၤပာ် စီၤယိၤဟၣ်ဖဲန့ၣ် စ့ၢ်ကီးလီၤ.

ဖဲစီၤယိၤဟၣ် ဘၣ်လဲၤခီဖျိ တၢ်ကီတၢ်ခဲ နးနးကျံၤကျံၤအဆၢကတီၢ် အ၀ဲဒိးန့ၢ် တၢ်ထံၣ်တၢ်လၢညါခီ တဖၣ် လၢအဟဲလၢ ကစၢ်ခရံာ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အံၤ မ့ၢ် လံာ်တဘ့ၣ်လၢ စီၤယိၤဟၣ် ကွဲးဖျါထီၣ် အတၢ်ထံၣ်လၢညါခီ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပကဖးသကိး စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ကွဲးလၢ တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁း၁၀-၁၁ န့ၣ်တက့ၢ်.

ယအိၣ်လၢ သးအပူၤ လၢကစၢ် အမုၢ်တနံၤ, ဒီးယနၢ်ဟူ တၢ်ကလုၢ်သီၣ်ဖးဒိၣ် လၢယချၢဃံဒ် ကွဲၤသီၣ်အသိး, ဒီးစံး၀ဲဒၣ်, တၢ်လၢနထံၣ်, ကွဲးလၢလံာ်ပူၤ, ဒီးဟ့ၣ်ယုၢ်ဆူ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ် နွံပူၤ, ဆူအ့းဖ့းစူး, ဒီးစမူရနၤ, ဒီးပ့ၢ်ကမူး, ဒီးသူၤအ တံရၤ, ဒီးစၢ်ဒံ, ဒီးဖံၤလဒ့းလဖံ, ဒီးလီၤဒံၤကံ တက့ၢ်. (တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁း၁၀-၁၁). 

ဖဲအံၤ, ဒီး အဆၢဖိအဂၤ ဒ် တၢ်လီၣ်ဖျါ ၂၁း၅ ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲအသိး, စီၤယိၤဟၣ် စံးဘၣ်ပှၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ အ၀ဲကွဲး လံာ်အံၤလၢ တၢ်ဒိကနၣ် ကစၢ်ယွၤ အတၢ်မၢလီၤ အဃိန့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယွၤ ကဒုးထံၣ်အီၤ တၢ်ထံၣ်လၢညါခီ, ဒီး စီၤယိၤ ဟၣ်ကဘၣ်ကွဲးအီၤ ဒီးဆှၢအီၤဆူ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်နွံဖု လၢအအိၣ်လၢ ကီၢ်အၤစံ အပူၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်နွံဖုလၢ ကီၢ်အၤစံအပူၤ ဃုာ်ဒီး ကီးပးမူး

ပှၤကျိးထံ တၢ်တဖၣ် မ့ၢ်သ့ၣ်ညါလီၤတံၢ်လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤ ဟဲခီဖျိအသးလၢ စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ထံၣ်တၢ် လၢညါခီ ဘၣ်ဆၣ်, အ၀ဲသ့ၣ် တတဲလီၤတံၢ်လၢ စီၤယိၤဟၣ် မ့ၢ် ပှၤကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အံၤဘၣ် န့ၣ်လီၤ. လံာ်အံၤ မ့ၢ်ဒၣ် တၢ်ထံၣ်တၢ်လၢညါခီ အဃိ, ပှၤကွဲးလံာ် မၤလီၤဆီတၢ် ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်ဒ်လဲၣ်. စီၤယိၤဟၣ် ကထၢနုာ်လီၤ အတၢ်ကွဲးတဖၣ် ဒ်လဲၣ်.

ပမ့ၢ်ကွၢ်ကပာ်ကွံာ် လံာ်ပရၢလၢ အဖျါလၢ အဆၢဒိၣ် ၂ ဒီး ၃ အပူၤန့ၣ်, ကစၢ်ယွၤဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ် တၢ်ထံၣ်တၢ်လၢ ညါခီ လၢစီၤယိၤဟၣ်အအိၣ် ဘၣ်ဆၣ် တမ့ၢ်တၢ်ကတိၤခဲလၢာ် လၢစီၤယိၤဟၣ်ကဘၣ်ကွဲးအီၤဘၣ်. စီၤယိၤဟၣ် ကွဲးတၢ်ထံၣ်တၢ် လၢညါခီအံၤ လၢအကစၢ်ဒၣ်၀ဲ အတၢ်ကတိၤ န့ၣ်လီၤ. အဃိ, လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤ လီၤဂာ်ဒ်သိး လံာ်ယိၤဟၣ် အတၢ်ကွဲး အါမးန့ၣ်လီၤ.

အခီၣ်ထံးတထံၣ်န့ၣ်, စီၤယိၤဟၣ် ကွၢ်ဃုသ့ၣ်ညါ ကစၢ်ခရံာ် အတၢ်အိၣ်မူ တၢ်လဲၤခီဖျိ တဖၣ်, ဒီး လၢခံ အ၀ဲကွဲးဖျါ ထီၣ်အီၤလၢ လံာ်ယိၤဟၣ် အပူၤ ဒ်သိး ကမၤလၢပှဲၤ အပှၤဖးလံာ်ဖိတဖၣ် အတၢ်အဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ် အသိးစ့ၢ်ကီး, စီၤယိၤဟၣ် မၤန့ၢ် တၢ်ထံၣ်တၢ်လၢညါခီ ဒီး ကွဲးလီၤအီၤလၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အပူၤန့ၣ်လီၤ. အ၀ဲကွဲးအလံာ်လၢ ကမၤနီၣ်မၤဃါ အတၢ်လဲၤခီဖျိ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. စီၤယိၤဟၣ် ဃုထၢ ဒီး သုးကျဲၤ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အပူၤ အံၤ မ့ၢ်ဒ်သိး ကမၤလၢပှဲၤ အပှၤဖးလံာ်ဖိလၢ အစိၤဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် တဖၣ် အတၢ်မိၣ်န့ၢ်သးလီ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဒ်လံာ်စီဆှံ အဂၤတဖၣ်အသိး, လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤ လၢယွၤအသးစီဆှံ အတၢ်ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤ န့ၣ်လီၤ. သးစီဆှံ မၤစၢၤ စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤ အဃိ, တၢ်ခဲလၢာ်လၢအကွဲး၀ဲ မ့ၢ် တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ ဒီး အိၣ်ဒီးအစိကမီၤ န့ၣ်လီၤ. စီၤယိၤဟၣ် မ့ၢ်ပှၤလၢ အပ့ၢ်အဆှါ, ဒီးမ့ၢ်ပှၤကွဲးလံာ်လၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ဆိကမိၣ်ဆိကမး န့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်ကွၢ်ကပာ်ကွံာ် လံာ်ပရၢလၢ အဆၢဒိၣ် ၂ ဒီး ၃ အပူၤန့ၣ်, လၢအဆၢဒိၣ်အဂၤတဖၣ် ပကထံၣ်ဘၣ်လၢ စီၤယိၤဟၣ် တဒိးန့ၢ် ကစၢ်ခရံာ် အတၢ်ကတိၤလိၤလိၤ လၢကဘၣ်ကွဲးတၢ်ဒ်အံၤဒ်နုၤ ဘၣ်. အ၀ဲအိၣ်ဒီး မူဒါလၢ ကပာ်ဖျါထီၣ်က့ၤ အတၢ်ထံၣ် တၢ်လၢညါခီ, လၢကနၢ်ပၢၢ်အီၤအဂီၢ်, ဒီးကက့ၤကွဲးကဒါက့ၤအီၤ လၢ အကစၢ်ဒၣ်၀ဲ အတၢ်ကတိၤ န့ၣ်လီၤ.

ခဲအံၤပသ့ၣ်ညါဘၣ်လံ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ ဒီး တၢ်လဲၤခီဖျိ ဖဲ စီၤယိၤဟၣ်ကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤ အဆၢကတီၢ်အဃိ, ပကကွၢ်သကိး တၢ်ဆၢကတီၢ် လၢအကွဲး၀ဲ န့ၣ်တက့ၢ်.

တၢ်ဆၢကတီၢ် 

ပှၤခရံာ်ဖိပှၤကျိာ်ထံတၢ်တဖၣ် ဒုးနဲၣ်၀ဲ တၢ်ဆၢကတီၢ် ခံခါ ဘၣ်ဃး လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤ အဆၢကတီၢ်, တၢတခါန့ၣ် မ့ၢ် တၢ်ကဲထီၣ်အသးဆိ ဖဲ ရိမ့ၤစီၤပၤ နံရိၣ် (Nero) ပၢတၢ်အဆၢကတီၢ်, ဒီး ခံခါတခါန့ၣ် တၢ်ကဲထီၣ်အသးစဲၤခံ ဖဲ ရိမ့ၤစီၤပၤ ဒိၤမံရှၤ (Domitian)ပၢတၢ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပကတဲသကိး တၢ်ဆၢကတီၢ် ခံခါလၢာ် ဒီးခဲအံၤ ပကစးထီၣ်ဆိအီၤ လၢ စီၤပၤနံရိၣ် ပၢတၢ်အစိၤ န့ၣ်လီၤ.

စီၤပၤနံရိၣ် (Nero)

ရိမ့ၤစီၤပၤနံရိၣ် ပၢတၢ်ဖဲ ခ.န. ၅၄ တုၤ ခ.န. ၆၈, ဒီး ပှၤသ့တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတဖၣ် လၢအစံးလၢ လံာ်အံၤဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ စီၤပၤနံရိၣ် အစိၤ န့ၣ် စံး၀ဲလၢ လံာ်အံၤကဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ စီၤပၤနံရိၣ် အတၢ်ပၢ ဘူးကကတၢၢ်ကွံာ် အဆၢကတီၢ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲစီၤပၤ နံရိၣ်ပၢတၢ်သီသီအဆၢကတီၢ် အပှၤဟ့ၣ်ကူၣ်တၢ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးအစိကမီၤ ဃုာ်ဒီးအီၤ န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပၢတၢ်လဲၤတစဲး၀ံၤအလီၢ်ခံ အတၢ်စိတၢ်ကမီၤ စှၤလီၤ၀ဲန့ၣ်လီၤ. စီၤပၤနံရိၣ် ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢ အပာ်ဒ့ၣ် ပာ်ကမၣ် ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် ဖဲမ့ၣ်အူအီၣ်တၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ ၀့ၢ်ရိမ့ၤအပူၤ ဖဲ ခ.န. ၆၄ အပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ပှၤခရံာ်ဖိအါအါဂီၢ်ဂီၢ် ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်အီၤ ဒီးဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနး အီၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်တယာ်လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ စီၤပၤနံရိၣ် အတၢ်ပၢ တချုးကတၢၢ်အစိၤ ဒိးသန့ၤ ထီၣ်အသးလၢ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသၢမံၤ န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢတမံၤ မ့ၢ် စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ကွဲးဘၣ်ဃး စီၤပၤနွံဂၤ န့ၣ်လီၤ.

လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၇ တဲဘၣ်ဃး တၢ်ဒူတၢ်ဃိၤ ဂီၤဆှုၣ်ကလာ် လၢအအိၣ်ဒီး အခိၣ်နွံဖျၢၣ် ဒီး အနၢၤ ဆံဆဲၣ်ဘိ န့ၣ်လီၤ. ဒီးလၢ အဆၢဖိ ၉-၁၁ စံး၀ဲ ခိၣ်နွံဖျၢၣ် မ့ၢ် စီၤပၤနွံဂၤ န့ၣ်လီၤ. ပှၤကျိာ်ထံတၢ်အါဂၤ အၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်လၢ စီၤပၤနွံဂၤအံၤ မ့ၢ်ရိမ့ၤ အစီၤပၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကၠူလံယၢးစံစၣ် (Julius Caesar) ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤဒ် ရိမ့ၤစီၤပၤ အဆိကတၢၢ်တဂၤ လီၤ. ၀ံၤအလီၢ်ခံ ပိာ်ထွဲထီၣ်အခံလၢ အီကၢးစထၢး (Augustus), ထၣ်ဘၢရံယၢး (Tiberius), ခၤလံၤကူၤလၤ (Caligula), ခလီဒံယၢး (Claudius), နံရိၣ် (Nero), ဒီး ဂါဘၤ (Galba) န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၇း၁၀ စံးလၢ ဖဲစီၤယိၤဟၣ်ဒိးန့ၢ် တၢ်ထံၣ်တၢ်လၢညါခီ အဆၢကတီၢ် မ့ၢ်ရိမ့ၤအစီၤပၤဃုဂၤတဂၤ ပၢတၢ်အစိၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်အ၀ဲ အံၤအဃိ, ပှၤကျိာ်ထံတၢ်အါဂၤ စံးလၢ စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ကွဲးအံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ စီၤပၤ နံရိၣ် အစိၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဒူတၢ်ဃိၤ ခိၣ်နွံဖျၢၣ်ဒီး နၢၤဆံဆဲၣ်ဘိ ဒ်ပှၤတ့ကလၤတၢ်တ့၀ဲအသိး

တၢ်ဂ့ၢ်ခံခါတခါ လၢတၢ်တယာ်အီၤ လၢလံာ်အံၤဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ စီၤပၤနံရိၣ်အစိၤ မ့ၢ် စီၤယိၤဟၣ် အတၢ်ကွဲးဘၣ်ဃး ယူဒၤအတၢ်လုၢ်ဟံၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ်, စီၤယိၤဟၣ်ကွဲးဘၣ်ဃး တၢ်လုၢ်ဟံၣ် လၢ တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၁ အပူၤန့ၣ်, ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ အါဂၤစံးလၢ ယူဒၤ တၢ်လုၢ်ဟံၣ်လၢ ၀့ၢ်ယရူၤရှလ့ၣ်အပူၤ အိၣ်ဒံး ဖဲတၢ်ကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အဆၢကတီၢ် န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ ပာ်ဖျါ၀ဲလၢ တၢ်လုၢ်ဟံၣ်လၢ ၀့ၢ်ယရူၤရှလ့ၣ် အပူၤ ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤ ဖဲ ခ.န. ၇၀ နံၣ်, ဖဲစီၤပၤနံရိၣ် ပၢတၢ်၀ံၤ ခံနံၣ်အလီၢ်ခံ န့ၣ်လီၤ. အဃိ, တၢ်လုၢ်ဟံၣ် မ့ၢ်အိၣ်ဒံး ဖဲ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤ အဆၢကတီၢ်, ဘၣ်တဘၣ်လံာ်အံၤ ကဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ စီၤပၤနံရိၣ် ပၢတၢ်အစိၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်သၢခါတခါ လၢ အဒုးနဲၣ် တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖဲ စီၤပၤနံရိၣ်ပၢတၢ် အဆၢကတီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်၀ဲ စီၤယိၤဟၣ်ကွဲးလံာ်အံၤ ဖဲ တၢ်မၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိ ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်အဆၢကတီၢ် န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ တဲ၀ဲအါဘျီလၢ စီၤယိၤဟၣ် အပှၤဖးလံာ်ဖိ တဖၣ် အိၣ်လၢတၢ်တူၢ်ဘၣ် ခီၣ်ဘၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. ပထံၣ်အီၤသ့ဖဲ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁း၉, ၂း၉, ၁၀, ၁၃, ၆း၉ ဒီး ၂၀း၄ အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်ပတဲတ့ၢ်အသိး, စီၤပၤနံရိၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢ အမၤအၢမၤသီ ပှၤခရံာ်ဖိ တဖၣ်အဃိ န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲတမ့ၢ် စီၤပၤထဲတဂၤလၢ အမၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ်ဘၣ်, ဘၣ်ဆၣ် အ၀ဲမ့ၢ်ပှၤအဆိကတၢၢ်တဂၤ လၢအစးထီၣ် တၢ်အံၤ, မ့မ့ၢ်ဒၣ်ကယၢာ် တၢ်မၤအၢမၤနးဖဲ အ၀ဲအစိၤ မ့ၢ်အိၣ်ဒၣ်ထဲ ၀့ၢ်ရိမ့ၤ ဒီးအခိၣ်အဃၢၤ ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ.

စီၤပၤနံရိၣ် အတၢ်မၤအၢမၤနး အံၤ ရၤလီၤအသးဆူ တၢ်လီၢ်အဂၤလီၤ န့ၣ် တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲး မ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်မၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိလၢ စီၤပၤနံရိၣ် အစိၤ အိၣ်လီၤန့ၣ် တၢ်သမၢအီၤ တသ့ဘၣ်. အဃိ တၢ်ဂ့ၢ်အ၀ဲအံၤ စ့ၢ်ကီး မၤစၢၤ တၢ်ထံၣ်လၢ လံာ်အံၤဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ စီၤပၤနံရိၣ်အစိၤလီၤ.

ပှၤတနီၤ မ့ၢ်ဘၣ်သး တၢ်ထံၣ်အ၀ဲအံၤ, ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ထံၣ်အ၀ဲအံၤ တထုးန့ၢ်ပှၤသး ကိးဂၤဒဲးဘၣ်. တၢ်ထံၣ်အ၀ဲ အံၤ အဖီခိၣ် တၢ်ထီဒါအီၤ အိၣ် အါဘီန့ၣ်လီၤ.

အခီၣ်ထံးတဘီ, ကၠူလံယဲးစံစၣ် တမ့ၢ်စီၤပၤ အခီၣ်ထံးကတၢၢ် တဂၤဘၣ်. အီကၢးစထၢး မ့ၢ်ပှၤအဆိကတၢၢ် တဂၤလၢ အကိးလီၤအသး လၢစီၤပၤန့ၣ်လီၤ. အဃိ, ကၠူလံယဲးစံစၣ် တမ့ၢ်စီၤပၤ နွံဂၤအကျါ အဆိကတၢၢ် တဂၤလၢ ဘၣ်တၢ် ပာ်ဖျါအီၤလၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၇း၉-၁၁ န့ၣ်ဘၣ်.

ခံဘီတဘီ, ဒ်ပထံၣ်ဘၣ်အသိး လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၁ တဲဘၣ်ဃး တၢ်လုၢ်ဟံၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်စံးဘၣ် စီၤယိၤဟၣ်လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၁း၁-၂ လၢ တၢ်လုၢ်ဟံၣ်အ၀ဲအံၤ အချၢတကပၤန့ၣ် ကဘၣ်တၢ်ဒီသဒၢ အီၤလၢ ပှၤတခီ ဘီမုၢ်ဖိ တဖၣ် အတၢ်ဂိာ်စုဂိာ် ခီၣ်န့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်ကွၢ်လၢ အဂၤတကပၤန့ၣ်, မးသဲ ၂၄း၁-၂ စံး၀ဲလၢ ကစၢ်ခရံာ်အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်၀ဲ တဲပာ်၀ဲလၢ ၀့ၢ်ယရူၤရှလ့ၣ် အတၢ်လုၢ်ဟံၣ်အံၤ ကဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤလၢ ပှၤတခီဘီမုၢ်ဖိ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ, ပတဲလီၤတံၢ်တသ့ လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၁ ကွဲး၀ဲဘၣ်ဃး တၢ်လုၢ်ဟံၣ်လၢ ဘၣ်တၢ်မၤလီၤပှီၢ်အီၤဖဲ ခ.န. ၇၀ အနံၣ် န့ၣ်ဘၣ်.

သၢဘီတဘီန့ၣ်, စီၤပၤနံရိၣ် အတၢ်မၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိ ရၤလီၤအသးဆူ ကီၢ်အၤစံအပူၤ မ့ၢ်သ့ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်စံၣ်စိၤ တဲစိၤ အတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါ တအိၣ်နီတမံၤလၢ တၢ်မၤအၢမၤနး လၢကီၢ်အၤစံပူၤ အိၣ်လီၤ န့ၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, စီၤ ယိၤဟၣ်အတၢ်ကွဲး ဘၣ်ဃးဒီး ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနး အီၤလၢ စီၤပၤနံရိၣ်အစိၤလီၤ န့ၣ် ပတဲအီၤ တသ့ဘၣ်. မ့ၢ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်အိၣ်ဒ်န့ၣ် အဃိ, ပှၤခရံာ်ဖိအါဂၤ ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သး လံာ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ အစဲၤခံ တစဲးန့ၣ်လီၤ.

အခဲအံၤ ပကွၢ် တၢ်တဲဘၣ်ဃး လံာ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ စီၤပၤနံရိၣ် အစိၤ၀ံၤလံ, အဃိ ပကကွၢ်ကဒီး လၢ စီၤပၤ ဒိၤမံရှၤ အစိၤ န့ၣ်တက့ၢ်.

စီၤပၤဒိၤမံရှၤ (Domitian)

ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ လၢအဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သး လံာ်အံၤဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤဖဲ တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ အစဲၤခံတစဲး တဖၣ် စံး၀ဲလၢ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ရိမ့ၤအစီၤပၤ ဒိၤမံရှၤ အစိၤ လၢအပၢတၢ်စးထီၣ်ဖဲ ခ.န. ၈၁ တုၤ ခ.န. ၉၆ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အိၣ်၀ဲ လွံၢ်ခါလၢ ပဟံးန့ၢ်သ့ လၢအဘၣ်ဃးဒီး လံာ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ တၢ်ဆၢကတီၢ်အ၀ဲအံၤ န့ၣ်လီၤ.

အခီၣ်ထံးတခါ, တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပၢ် အါဂၤ ကွဲးဖျါထီၣ်လၢ လံာ်အံၤဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ အဆၢကတီၢ်အ၀ဲအံၤ န့ၣ်လီၤ. အဒိ, တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပၢ် အံၤရၢန့ယၢး (Irenaeus) လၢအတၢ်ကွဲး "တၢ်ထီဒါ ပှၤနာ်ကမၣ်တၢ်" (Against Heresies), လံာ်အဘ့ၣ် ၅, အဆၢဒိၣ် ၃၀, အကူာ် ၃ အပူၤ ကွဲး၀ဲ "လံာ်အံၤဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ဒိၤမံရှၤ အတၢ်ပၢ တချုးကတၢၢ်အခါ" န့ၣ်လီၤ. ပတဲ၀ံၤလံလၢ အံၤရၢန့ယၢး မ့ၢ် ဖိလ့ၣ်ခး အပျဲၢ်, ဒီး ဖိလ့ၣ်ခး မ့ၢ် စီၤယိၤဟၣ် အပျဲၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ် အဃိ, ပနာ်အံၤရၢန့ယၢး အတၢ်ကွဲးသ့၀ဲ န့ၣ်လီၤ.

တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပၢ် ဒ် ချံမဲး လၢ၀့ၢ်အလဲၤစါဒြံယါ လၢခံယၤဖှိၣ်နံၣ် ထီၣ်သီသီ တဖၣ် အုၣ်အသး စ့ၢ်ကီးလၢ စီၤယိၤဟၣ် ဘၣ်တၢ်ပျဲလီၤကွံာ်အီၤလၢ တၢ်စၢဃာ်အလီၢ် ဖဲစီၤ ဒိၤမံရှၤ သံအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်ခံခါတခါ လၢအဘၣ်သး တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ စီၤပၤဒိၤမံရှၤ အစိၤ န့ၣ် လီၤဂာ်ဒ်သိးဒီး ပှၤလၢအဘၣ်သး တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ စီၤပၤနံရိၣ်အစိၤ လၢအဘၣ်ဃးဒီး စီၤပၤနွံဂၤ န့ၣ်လီၤ. ဒ်ပထံၣ်ဘၣ်အသိး. စီၤယိၤဟၣ် ပာ်ဖျါ၀ဲဖဲ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၇း၉-၁၁ လၢ ခိၣ်နွံဖျၢၣ်လၢ အအိၣ်လၢ တၢ်ဒူတၢ်ဃိၤ ဂီၤဆှုၣ်ကလာ် တဒုအလိၤ မ့ၢ် စီၤပၤ နွံဂၤ န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢ အဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သး တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ ဒိၤမံရှၤ အပူၤတဖၣ် စံးလၢ စီၤပၤနွံဂၤ အံၤမ့ၢ်စီၤပၤ လၢအမၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, အ၀ဲသ့ၣ်ဂံၢ်၀ဲထဲ စီၤပၤလၢ အမၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ, တဂံၢ်ဃုာ်၀ဲ ရိမ့ၤအစီၤပၤကိးဂၤဒဲးဘၣ်.

လၢအ၀ဲသ့ၣ်အတၢ်မၤနီၣ်အပူၤ, ခၤလံၤကူၤလၤ (Caligula) မ့ၢ်စီၤပၤအဆိကတၢၢ် တဂၤ, လၢအပၢတၢ်ဖဲ ခ.န. ၃၇ တုၤ ခ.န. ၄၁ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ခလီဒံယၢး (Claudius) မ့ၢ်စီၤပၤခံဂၤတဂၤ လၢအပၢတၢ်ဖဲ ခ.န. ၄၁ တုၤ ခ.န. ၅၄ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. နံရိၣ်မ့ၢ် ပှၤသၢဂၤတဂၤ လၢအပၢတၢ်ဖဲ ခ.န. ၅၄ တုၤ ခ.န. ၆၈ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤပၤနံရိၣ်၀ံၤအလီၢ်ခံ, စီၤပၤပိာ်ထွဲ ထီၣ်အခံသၢဂၤန့ၣ် တၢ်ပာ်ကပာ်ကွံာ်အီၤ, မ့ၢ်လၢ အ၀ဲသ့ၣ်တဖျါလၢ အမၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိဘၣ် အဃိန့ၣ်လီၤ. စီၤပၤ လွံၢ်ဂၤတဂၤလၢ အမၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိ မ့ၢ်၀ဲ ဘဲးဖၤစံၤယၤ (Vespasian), လၢအပၢတၢ်ဖဲ ခ.န. ၆၉ တုၤ ခ.န. ၇၉ နံၣ် န့ၣ်လီၤ. ယဲၢ်ဂၤတဂၤ မ့ၢ်စီၤပၤထါထၢး (Titus), လၢအပၢတၢ်ဖဲ ခ.န. ၇၉ တုၤ ခ.န. ၈၁ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးပှၤဃုဂၤ တဂၤ, ဖဲအပၢတၢ်အစိၤ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤ, မ့ၢ်စီၤပၤ ဒိၤမံရှၤ လၢအပၢတၢ်ဖဲ ခ.န. ၈၁ တုၤ ခ.န. ၉၆ နံၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်သၢခါတခါ လၢအဒုးနဲၣ် တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖဲ စီၤပၤဒိၤမံရှၤ ပၢတၢ်အစိၤန့ၣ် မ့ၢ် တၢ်မၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိန့ၣ်လီၤ. ပှၤသ့တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအါဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်လၢ, ဒိၤမံရှၤ မၤအၢမၤနး ပှၤခရံာ်ဖိလၢ အအိၣ်လၢ၀့ၢ်ရိမ့ၤ အချၢတဖၣ် နးဒိၣ်န့ၢ်ဒံး စီၤပၤလၢ အမဲာ်ညါ တဖၣ်ဒံးန့ၣ်လီၤ. အဒိ, ဖဲ ခ.န. ၉၆ နံၣ်အပူၤ ချံမဲးလၢ ၀့ၢ်ရိမ့ၤ ကွဲးလံာ်ပရၢတဘ့ၣ် ဆူ ပှၤကရံၣ် သူးဖိတဖၣ် အအိၣ် လၢအတဲဘၣ်ဃး တၢ်မၤအၢမၤနး လၢအ၀ဲသ့ၣ် ဘၣ်တူၢ်၀ဲ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအၢမၤနး တဖၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲလၢ ဖဲစီၤပၤ ဒိၤမံရှၤပၢတၢ်အစိၤ ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤသီအီၤ ဃုာ်ဒီးအဂ့ၢ်အ၀ီ တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. ဒီး တၢ်စံး၀ဲလၢ စီၤပၤဒိၤမံရှၤ ပျံၤကစၢ်ခရံာ် အတၢ်ဟဲန့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ်, တၢ်စံး၀ဲလၢ အ၀ဲမၤသံ အကစၢ်အတခွါ, ရိမ့ၤအပဒိၣ်အကျါ တဂၤ, လၢအမံၤမ့ၢ် ဖျါဘံယၢး ချံမဲ (Flavius Clemens), မ့ၢ်လၢ ဖျါဘံယၢး မ့ၢ်ပှၤခရံာ်ဖိ အဃိန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်လွံၢ်ခါတခါ လၢ အတဲဘၣ်ဃး တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖဲ စီၤပၤဒိၤမံရှၤ အစိၤန့ၣ်မ့ၢ် စီၤပၤဒိၤမံရှၤ အဲၣ်ဒိး ပှၤကဘါထီၣ် ရိမ့ၤ စီၤပၤ န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ် လၢအမ့ၢ် တၢ်ဘါထီၣ်စီၤပၤ အံၤ အိၣ်ဖျါထီၣ်လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အပူၤ တဘျုးတီၤ န့ၣ်လီၤ. အဒိ, တၢ်ဒူတၢ်ဃိၤ လၢအမ့ၢ် စီၤပၤနွံဂၤ လၢလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၇း၉-၁၁ အပူၤ အဲၣ်ဒိး စ့ၢ်ကီး၀ဲလၢ ပှၤကဘါထီၣ်အီၤ န့ၣ်လီၤ (တၢ်လီၣ်ဖျါ ၁၇း၁၃, ၁၄, ဒီး ၁၆). တၢ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ်လၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤ အဆၢကတီၢ်ဖဲ ရိမ့ၤအစီၤပၤ အဲၣ်ဒိးလၢ ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် ကဘါထီၣ်အီၤ န့ၣ်လီၤ.

စီၤပၤနံရိၣ် မၢပှၤကဘါထီၣ်အီၤန့ၣ်, တၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါ လီၤတံၢ်လီၤဆဲး တအိၣ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ပထံၣ်လၢ စီၤပၤဒိၤမံရှၤ မၢ၀ဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲး န့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် တအၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်လၢ အ၀ဲစံးလီၤအသး လၢ အမ့ၢ် "ယွၤဒီးကစၢ်" အခါ, အ၀ဲတဘၣ်အသး ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ်ဘၣ်. လၢအတၢ်ပရၢ ကိးဘ့ၣ်ဒဲးအပူၤ အ၀ဲစးထီၣ်၀ဲလၢ "ပကစၢ်ဒီး ပယွၤ မၢလီၤ" ဒီး အ၀ဲအဲၣ်ဒိးလၢ အပှၤထံဖိကီၢ်ဖိ တဖၣ် ကကိးအီၤဒ်န့ၣ်အသိး စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. အ၀ဲအိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး အဂီၤစိးပျၤ အသးလၢ ထူ ဒီး စ့ လၢအဖၢနုာ်လၢ ရိမ့ၤအကစၢ်ယွၤတဖၣ် အတၢ်လုၢ်ဟံၣ်တဖၣ်အပူၤ န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့, တၢ်ထံၣ်လၢ စီၤယိၤဟၣ်ကွဲးလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါလၢ စီၤပၤဒိၤမံရှၤ အစိၤ အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး အတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါ စၢ် န့ၣ်လီၤ. အဒိ, စီၤယိၤဟၣ် တတဲနီဘျီလၢ စီၤပၤနွံဂၤ လၢလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အဆၢဒိၣ် ၁၇ အပူၤ မ့ၢ်စီၤပၤလၢ အမၤအၢ မၤနး ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် န့ၣ်ဘၣ်. အ၀ဲတတဲဖျါထီၣ်နီတဘျီ ဘၣ်ဃး ၀့ၢ်ယရူၤရှလ့ၣ် အတၢ်လုၢ်ဟံၣ်လၢ အလီၤပှီၢ်လၢ ခ.န. ၇၀ နံၣ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်ဘၣ်.

စီၤယိၤဟၣ်ကွဲးတၢ်အဆၢကတီၢ် ပတဲအီၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲး တသ့ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ပှၤအါတက့ၢ်ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သး တၢ်ထံၣ်လၢ စီၤယိၤဟၣ်ကွဲးလံာ်အံၤလၢ စီၤပၤဒိၤမံရှၤ အစိၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤကျိာ်ထံတၢ်တဖၣ်လၢ အဘၣ်သးတၢ်ထံၣ်အံၤ ပာ်ပနီၣ်တၢ်ဆၢကတီၢ် ဖဲ ခ.န. ၉၅ နံၣ်အခိၣ်အဃၢၤ, ဘူးထီၣ်စီၤပၤဒိၤမံရှၤ အတၢ်ပၢကကတၢၢ်အဆၢကတီၢ်, တချုးလၢ စီၤယိၤဟၣ် ဘၣ်တၢ်ပျဲပူၤဖျဲးကွံာ်အီၤလၢ ကီးပးမူး န့ၣ်လီၤ.

လၢပတၢ်မၤလိ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါအပူၤ, ပတဟံးန့ၢ် တၢ်ဆၢကတီၢ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ ပတၢ်ကွဲးတဖၣ် အပူၤဘၣ်. တၢ်လၢပကကွဲးတဖၣ်မ့ၢ် လံာ်အံၤဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ တၢယၤဖှိၣ်နံၣ်ဘူးကလၢာ်, ဖဲ ပှၤနာ်တၢ်ဖိတဖၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနး အီၤခီဖျိ အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်အဃိ, ဒီးဘၣ်တၢ်မၢဆူၣ်အ၀ဲသ့ၣ်လၢ ကဘါထီၣ် ရိမ့ၤစီၤပၤ အဆၢကတီၢ် န့ၣ်လီၤ.

ခဲအံၤ ပကွၢ် ပှၤကွဲးလံာ် ဒီးတၢ်ဆၢကတီၢ် လၢအဘၣ်ဃးဒီး လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ အံၤ၀ံၤလံအဃိ, ပကတဲသကိး ပှၤဖးလံာ် အခီၣ်ထံးခီၣ်ဖိတဖၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ်တက့ၢ်.

ပှၤဖးလံာ်အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိတဖၣ်

စီၤယိၤဟၣ် ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်နွံဖုလၢအအိၣ်လၢ ကီၢ်အၤစံအပူၤ, တၢ်လီၢ်လၢအခဲအံၤ မ့ၢ်ကီၢ်ထၢခံၣ် အမုၢ်နုာ် တကပၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖၣ်အံၤ အိၣ်သူၣ်လီၤအသး လၢ ၀့ၢ်အ့းဖ့းစူး, ၀့ၢ်စမူရနၤ, ၀့ၢ်ပ့ၢ်ကမူး, ၀့ၢ်သူၤအတံရၤ, ၀့ၢ်စၢ်ဒံ, ၀့ၢ်ဖံၤလဒ့းလဖံ, ဒီး ၀့ၢ်လီၤဒံၤကံ န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖုစုာ်စုာ် ဒိးန့ၢ် တၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ, ဒီးအလီၢ်မ့ၢ်အိၣ်, တၢ်ဘှီဘၣ်က့ၤအ၀ဲသ့ၣ် ဒ်အ၀ဲသ့ၣ် အတၢ်အိၣ်သးအသိးန့ၣ်လီၤ.

ပှၤသ့တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ ဒီး လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ တဲဘၣ်ပှၤလၢ ခရံာ်ဖိလၢအအိၣ်လၢ ၀့ၢ်တဖၣ်န့ၣ် အပူၤတဖၣ် ဘၣ်သဂၢၢ်ဒီး တၢ်ကွဲန့ၢ်လွဲန့ၢ် ဒီးတၢ်မၢန့ၢ်ဆူၣ် ကိးကလုာ်ဒဲး လၢကဃၣ်ကွံာ်အသးလၢ ခရံာ်ဖိအတၢ်စူၢ်တၢ်နာ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒ်ခရံာ်ဖိ လၢ စိၤတဖၣ်အပူၤအသိး, အ၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး ဘၣ်တၢ်မၢန့ၢ်ဆူၣ်အီၤလၢ ကသမၢ အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ ကီၢ်အၤစံတဖၣ် ဘၣ်သဂၢၢ်ဒီး တၢ်မၢန့ၢ်ဆူၣ် တဖၣ်လၢ ကသမၢ အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်ဒီး အတၢ်ဖံးတၢ်မၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢပတၢ်မၤလိအံၤအဂီၢ်, ပကပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်လွံၢ်ခါ ဘၣ်ဃးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤ န့ၣ်လီၤ.

ပှၤကူၣ်လဲၤမၤကၤတၢ်ကရၢ (Trade Guilds)

အခီၣ်ထံးတခါ, တခီဘီမုၢ် အပှၤကူၣ်လဲၤမၤကၤတၢ်ကရၢ ဆီၣ်သနံး ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ်လၢ ကဘါ ထီၣ်ယွၤကဘျံးကဘျၣ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢယၤဖှိၣ်နံၣ်အဆၢကတီၢ်, ပှၤကူၣ်လဲၤမၤကၤတၢ်ကရၢ အိၣ်ရၤလီၤအသးလၢ ကီၢ်အၤစံ အပူၤ န့ၣ်လီၤ. ကရၢအံၤ မ့ၢ် ပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် ဒီး ပှၤသ့ပှၤဘၣ်တဖၣ် လၢဘၣ်တၢ်ကရၢကရိအီၤလၢ တၢ်ကူၣ်လဲၤမၤကၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤကိးဂၤဒဲး, ပၣ်ဃုာ်ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ်, ကဘၣ်မၤသကိးဃုာ်တၢ်ဒီး ကရၢအံၤ ဖဲအ၀ဲသ့ၣ် မုၢ်လၢ်လၢ ကမၤမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အတၢ်မၤလၢ အပှၤတ၀ၢပူၤ အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဖံးတၢ်မၤတခါအံၤ တၤတၢ်ဒီး ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် ဒိၣ်မး, မ့ၢ်လၢ ကရၢတဖုစုာ်စုာ် အိၣ်ဒီး အယွၤဒၣ်၀ဲ, ဒီးကရၢဖိတဂၤလၢ်လၢ် ကဘၣ်ဟ့ၣ်တၢ်ယူးယီၣ်ဆူ အကရၢ အယွၤ အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ခရံာ်ဖိလၢ အသမၢလၢ ကဟ့ၣ်တၢ်ယူးယီၣ် ဆူကရၢအယွၤ တဖၣ်, ဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ကွံာ်အီၤလၢ မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤ အပူၤန့ၣ်လီၤ.

ယူဒၤအပှၤတ၀ၢ (Jewish Communities)

တၢ်မၢန့ၢ်ဆူၣ်ခံခါတခါ ဟဲလၢ ယူဒၤပှၤတ၀ၢအကျါ လၢအရၤလီၤအသးလၢ ကီၢ်အၤစံဒီတဘ့ၣ်ညါ လၢ တၢယၤဖှိၣ်နံၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်, တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ ရိမ့ၤအဘီအမုၢ်အပူၤ တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်အီၤ သ့ဒၣ်ထဲ ကီၢ်လၢအစးထီၣ် အသးတဖၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ကွၢ်ကပာ်ကွံာ် ယူဒၤအတၢ်ဘါ လၢတၢ်သိၣ်တၢ်သီ အံၤအပူၤ န့ၣ်လီၤ. ယူဒၤ အဘူၣ်ဘျီၣ် တဖၣ် အိၣ်ရၤလီၤအသးလၢ ကီၢ်အၤစံ ဒီတဘ့ၣ်ညါ အပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢအခီၣ်ထံးန့ၣ်, ပှၤရိမ့ၤဖိတဖၣ်ထံၣ်လၢ ခရံာ်ဖိအတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အံၤ မ့ၢ်ယူဒၤ အတၢ်ဘါ အကျါတဖု အဃိ, ခရံာ်ဖိအတၢ်ဘါအံၤ ဘၣ်တၢ်ပျဲအီၤသဘျ့လၢ ရိမ့ၤအဘီအမုၢ်ဒီတဘ့ၣ်ညါ အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် တမၤသကိးလၢၤ တၢ်ဒီး ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ်အခါ, ခရံာ်ဖိတဖၣ် အတၢ်သဘျ့လီၤမၢ်ကွံာ်အါမး, အါန့ၢ်အန့ၣ် အ၀ဲသ့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်အီၤလၢတၢ်ကမၣ် ဒီးဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနး အီၤလၢ ပဒိၣ်ပပှၢ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံးအီၤ လၢကဘါက့ၤ ယူဒၤ အတၢ်ဘါ ဒီးသမၢကွံာ် အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ် ကစၢ်ခရံာ်န့ၣ်လီၤ.

ရိမ့ၤအပဒိၣ် (Roman Government)

တၢ်ဆီၣ်သနံး သၢခါတခါ ဟဲလၢ ရိမ့ၤအပဒိၣ်, လၢအမၢန့ၢ်ဆူၣ် ပှၤကိးဂၤဒဲးလၢ ကဘါထီၣ် ရိမ့ၤအစီၤပၤ ဒီး ရိမ့ၤ အယွၤ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢ ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် တတူၢ်လိာ် ခရံာ်ဖိအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖၣ်အဃိ, ရိမ့ၤပဒိၣ် အဲၣ်ဒိးလၢ ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် ကမၤသကိးဃုာ်တၢ်ဒီး ပှၤအဂၤတဖၣ် လၢတၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ရိမ့ၤအယွၤတဖၣ် အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးဖဲ စီၤပၤ ဒိၤမံရှၤ အစိၤ, တၢ်မၤအါထီၣ်၀ဲဒီး တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ရိမ့ၤအစီၤပၤ ဒ်ယွၤ အသိးန့ၣ်လီၤ. ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် မ့ၢ်တတူၢ်လိာ်လၢ ကမၤသကိးဃုာ်တၢ်ဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအံၤဘၣ်န့ၣ်, အ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်တၢ်ထံၣ်ကမၣ်အီၤလၢ အမ့ၢ် ပှၤလၢအကစၢ်ယွၤတအိၣ်တဖၣ်, လၢအမ့ၢ်တၢ်ကမၣ်လၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်စံၣ်ညီၣ်လၢ အဃၢ, တုၤဒၣ်လဲာ် တၢ်မၤသံအီၤဒၣ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိး အ၀ဲသ့ၣ်အသးသမူကပူၤဖျဲးအဂီၢ်, ပှၤခရံာ်ဖိအါဂၤ တူၢ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံး အဒိၣ်အအါ လၢကမၤသကိးဃုာ် တၢ်ဒီး တၢ်ဘါလၢအကမၣ် အံၤန့ၣ်လီၤ.

ခရံာ်ဖိလၢအလူၤအသးတဖၣ် (Wayward Christians)

တၢ်လီၤသးအုးကတၢၢ် န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဆီၣ်သနံးလၢ အဟဲလၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤ လီၤဆီဒၣ်တၢ် ခရံာ်ဖိလၢအလူၤ အသး တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံ တတဲပှၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်ဃး တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ အအိၣ်လၢ ကီၢ်အၤစံ တဖၣ် အပူၤ န့ၣ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် လံာ်ပရၢဆူ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖၣ် အအိၣ် လၢလံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၂ ဒီး ၃ အပူၤ ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်ကီ တနီၤ လၢ ခရံာ်ဖိအတ၀ၢ အပူၤန့ၣ်လီၤ. အဒိ, စီၤဘံးလၣ် အတၢ်သိၣ်တၢ်သီကမၣ် တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၂း၁၄ အပူၤ န့ၣ်လီၤ. ပှၤတဖုလၢ ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ ပှၤနံၤကလါဖိ တဖၣ် ဘၣ်တၢ်အုၣ်အသး ထီဒါအီၤလၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၂း၆, ၁၅ အပူၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအကိးလီၤအသးလၢ ၀ံမုၣ် နီၢ်အံၤစ့ဘ့ၤလး ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ် စ့ၢ်ကီးအီၤလၢ လံာ်တၢ်လီၣ်ဖျါ ၂း၂၀ အပူၤ န့ၣ်လီၤ.

အါန့ၢ်ဒိၣ်န့ၢ်အ၀ဲန့ၣ်, ခရံာ်ဖိလၢအလူၤအသး တဖၣ်အံၤ ဆီၣ်သနံး ခရံာ်ဖိအဂၤတဖၣ် လၢ ကမၤသကိးဃုာ်တၢ်ဒီး အ၀ဲသ့ၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤ လၢအကမၣ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ခရံာ်ဖိလၢအလူၤအသး ကိးဂၤဒဲး တမၤသကိးဃုာ်တၢ်ဒီး တၢ်စူၢ်တၢ်နာ်လၢ အကမၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်. ပှၤတနီၤ သမၢကွံာ် အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ် ဒီး ဘါကဒါက့ၤ ပှၤအံၤတဃၣ်ဖိ တဖၣ် အတၢ်ဘါန့ၣ်လီၤ.

ခရံာ်ဖိ လၢစိၤကိးစိၤဒဲး ဘၣ်သဂၢၢ် တၢ်ဆီၣ်သနံး ဒ်သိးအကသမၢ အတၢ်သးတီ ဒီးကစၢ်ခရံာ်, ခီဖျိ အတၢ်ဆိကမိၣ်, အတၢ်စံးတၢ်ကတိၤ, ဒီးအတၢ်ဖံးတၢ်မၤ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်လီၢ်တဘျုးတီၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢတဘ့ၣ်ညါ အံၤအပူၤ, ခရံာ်ဖိအတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ မ့ၢ်ဒံးဒၣ် တၢ်ဘါလၢ တဖိးသဲစး ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤခရံာ်ဖိလၢ အသးတီတဖၣ် ဘၣ်ထံၣ်လိာ် အသးလၢ တၢ်ခူသူၣ်အပူၤ, လၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢ တၢ်ကဖီၣ်အီၤ, ဒီးတုၤဒၣ်လဲာ်လၢ တၢ်ကမၤသံ အီၤန့ၣ်လီၤ. အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး တၢ်ဆီၣ်သနံးလၢ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ တကပၤ န့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်အပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဖၣ်, တံၤသကိး ဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိ တဖၣ် စံးလၢ ခရံာ်ဖိအတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ မ့ၢ် တၢ်ဘါလၢ အထီဒါလိာ်အသးဒီး စဲအ့ၣ် အတၢ်ဃုထံၣ် သ့ၣ်ညါ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆီၣ်သနံး အိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ် အပူၤ ဒ်သိး ပကသမၢကွံာ် ပတၢ်စူၢ်တၢ်နာ် ဒီး ပကပဒ့ၣ်ကွံာ် တၢ်မၤတတီတလိၤလၢ ပှၤတ၀ၢအပူၤ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, လံာ်အံၤ အတၢ်ကစီၣ်မ့ၢ် ယ့ၣ်ရှူးခရံာ် မ့ၢ် စီၤပၤအဒိၣ်ကတၢၢ်တဂၤ, ဒီးလၢလီၢ်ခံကတၢၢ်န့ၣ် ကဟဲက့ၤကဒါက့ၤဒီး မၤဘၣ်က့ၤ တၢ်ကိးမံၤဒဲး န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်, အ၀ဲကဟ့ၣ် ပှၤကိးဂၤဒဲးလၢ အသးတီဒီးအီၤလၢ တၢ်လၤကပီၤ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဖးအကူာ် ၂ (ယွၤဂ့ၢ်ပီညါ) ဖဲအံၤ...